birleşik yazılan kelimeler

belirtisiz isim tamlamaları, sıfat tamlamaları, isnat grupları, birleşik fiiller, ikilemeler, kısaltma grupları ve kalıplaşmış çe­kimli fiillerden oluşan ifadeler yeni bir anlam kazandıklarında birleşik kelime olurlar.

✓ ses düşmesine uğrayan birleşik kelimeler bitişik yazılır: kayın ana > kaynana, pazar ertesi > pazartesi gibi.

✓ orijinali arapça olan tek heceli bazı kelimeler etmek, olmak gibi yardımcı fiilleriyle birleşirken, ses değişmesine veya ses türemesine uğradıklarında bitişik yazılır: emretmek, kaybolmak gibi.

✓ kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında anlam değişmesine uğradığında bu tür birleşik kelimeler bitişik yazılır.

- bitki adları: aslanağzı, keçiboynuzu gibi.
- hayvan adları: karafatma, karadul gibi.
- alet ve eşya adları: balıkgözü, gagaburun gibi.
- biçim, tarz, tür, motif vb. adlar: balıksırtı (desen) ayıbacağı (yelkenli türü) gibi.
-hastalık adları: suçiçeği gibi.
- yiyecek adları: hanımgöbeği (tatlı), ka­dınbudu (köfte) gibi.
- oyun adları: beştaş, dokuztaş, üçtaş gibi.
- gök cisimlerinin adları: büyükayı, küçükayı gibi.
- renk adları: camgöbeği, fildişi gibi.
- oğlu, kızı sözleri: elkızı, eloğlu gibi.

✓ -a, -e, -ı, -i, -u, -ü zarf-fiil ekleriyle bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek ve yazmak fiilleriyle yapılan tasvirî fiiller bitişik yazılır: düşünebilmek, alıvermek, uyuyakalmak gibi.

✓ bir veya iki ögesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik keli­meler bitişik yazılır: ateşkes, yapboz gibi.

✓ -an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve -mış/-miş sıfat-fiil ekleriyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır: cankurtaran, hacıyatmaz gibi.

✓ ikinci kelimesi -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) kalıplaşmış belirli geçmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: gecekondu, dalgakıran gibi.

✓ her iki kelimesi de -dı (-di / -du / -dü, -tı / -ti / -tu / -tü) belirli geçmiş zaman veya -r /-ar /-er geniş zaman eklerini almış ve kalıplaşmış bulunan birleşik kelimeler bitişik yazı­lır: kaptıkaçtı, uyurgezer gibi.

✓ somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik yazılır: ayakaltı, ayaküstü gibi.

✓ iki veya daha çok kelimenin birleşmesinden oluşmuş kişi adları, soyadları ve lakaplar bitişik yazılır: gülseren, abasıyanık gibi.

✓ iki veya daha çok kelimeden oluşmuş il, ilçe, semt vb. yer adları bitişik yazılır: çanakkale, gümüşhane gibi.

✓ kişi adları ve unvanlarından oluşmuş mahalle, meydan, köy vb. yer ve kuruluş adlarında, unvan kelimesi sonda ise gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır: abidinpaşa, bayrampaşa gibi.

✓ ara yönleri belirten kelimeler bitişik yazılır: güneybatı, kuzeybatı gibi.

✓ dilimizde her iki ögesi de asıl anlamını koru­duğu hâlde yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan keli­meler de vardır:

- baş sözcüğü ile birleşik başhemşire, başkomutan, başköşe gibi.

- bir topluluğun yöneticisi anlamındaki başı sözüyle oluşturulan belirtisiz isim tamlamaları: aşçıbaşı, binbaşı gibi.

- ağa, baba, bey, efendi, hanım, nine vb. sözlerle kurulan birleşik kelime­ler: ağabey, beyefendi, hanımefendi gibi.

- biraz, birçok, birçoğu, birkaç, birkaçı, birtakım, herhangi, hiçbir, hiç­biri belirsizlik sıfat ve zamirleri de gelenekleşmiş olarak biti­şik yazılır.

✓ ev kelimesiyle kurulan birleşik kelimeler bitişik ya­zılır: aşevi, bakımevi, basımevi, doğumevi gibi.

✓ hane, name, zade kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelime­ler bitişik yazılır: dershane, beyanname, amcazade gibi.

✓ -zede ile oluşturulmuş birleşik kelimeler bitişik yazılır: depremzede, kazazede gibi.

✓ kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır: içişleri, açıköğretim, genelkurmay gibi.