paganizm, (zaman zaman türkçe putperestlik sözcüğü de geniş bir şekilde aynı anlamda kullanılır fakat paganizm ve putperestlik farklı anlamları içerir) akide (yani dini esas) anlamında monoteizmden uzak olan ve çok farklı uygulama ve ibadetler içeren dinleri kapsayan geniş bir din bilimleri terimidir. ayrıca yoğun bir kutsal sembolizm vardır ve bu çoğunda kendisini puta tapım yani daha belirli anlamıyla putperestlik olarak göstermiştir. paganizm, özellikle ibrahimî din tarafından ibrahimî din dışındaki dinleri tanımlamakta kullanılır.
bu terim fazlasıyla geniş olduğundan ve tanımları muğlak olduğundan çoğu kez bu başlık altında incelenebilecek bir din tanımlanırken daha belirli isimler tercih edilir; politeizm, şamanizm veya animizm gibi. paganizm, batı dillerinde latince paganus ("kırsal") sözcüğünden türer. özellikle hıristiyanlık'ta paganizm terimi, ibrahimî dinlerin dışında kalan ruhani veya dinî öğreti ve doğa dinlerinin uygulama ve geleneklerini genel anlamda kapsar. bu açıdan, paganizme mensup kişi için kullanılabilecek pagan veya islam terminolojisindeki müşrik yani "tanrı'dan başkasına tapan" terimine denktir. islam terminolojisinde müşrik kullanılırken, özellikle hıristiyanlık'ta pagan terimi kullanılır.

etimolojisi ve etimolojik tanımı

latince paganus yani kırsal sözcüğünden türemiştir. özellikle köylü erken dönemlerden beri hıristiyanlık, kırsal kesimlerden ziyade şehirlerde yayılmıştı. böylece kısa bir süre içinde hıristiyan olmayan kişi ile köylü neredeyse eş anlamlı hale geldi ve modern anlamda kullanılan pagan terimi ortaya çıktı.
pagan sözcüğünün kullanımı birçok batı dilinde çok eski zamanlardan beri var olsa da, paganizm sözcüğünün kullanımı daha yenidir. örneğin ingilizce'de pagan sözcüğüne 14. yüzyılda rastlanırken, paganizm sözcüğüne 17. yüzyıldan önce rastlanmamıştır. tdk, paganizm sözcüğünü bir sosyoloji terimi olarak çok tanrıcılık anlamına sahip biçimde tanımlasa da, türkçe yapılmış dini çalışmalarda çok tanrıcılık karşılığı olarak paganizmden ziyade politeizm tercih edilmekte, paganizm putperestliğin karşılığı olarak yer almaktadır. yine tdk, pagan sözcüğünü çok tanrılı dinden olan (kimse), daren olarak tanımlar.


günümüze etkileri

tek tanrılı dinlere geçen insanlar geçmişteki pagan inançlarının bir kısmını devam ettirmişler ve böylece yeni dinlerini hurafe denilen inançlarla harmanlamışlardır.
türklerin bayramı hıdırellez ve nevruz'da ateşin üzerinden atlama geleneği zerdüşlük kaynaklıdır.
ingilizcedeki gün isimleri paganizm kaynaklıdır.

pagan sınıflandırması

isaac bonewits tarafından yapılmış pagan tasnifi:
paleo-paganizm: "neopaganizm" teriminin karşıtı olan bir retronim, diğer kültürler tarafından müdaheleye maruz kalmamış pagan kültürlerini tanımlamakta kullanılmaktadır. bu terim hinduizm, şinto, göç öncesi germen paganizmi, kelt politeizmi, yunan ve roma dinleri.
mezo-paganizm: monoteistik, dualistik veya teistik olmayan dünya görüşleri, inanç veya öğretilerden etkilenmiş olsa da dini uygulamalar açısından bağımsızlığını korumuş pagan kültürlerini tanımlar. buna amerikan yerlileri, avustralya aborijinleri, farmasonluk, teosofi ve sihizm vb. dahildir.
neo-paganizm: modern insanlar tarafından çoğunlukla doğa ile (insanlık ve yaşam arasında) yeniden sıkı bir bağ kurmak temelinden yola çıkan, doğal, hristiyanlık öncesi veya diğer doğa temelli ruhani öğreti ve inançların yeniden canlandırılmaya çalışılması. bu tanıma slavianstvo, neo-druidism ve vika (wicca) dahildir.


pagan dinler

iskandinav paganizmi
asatru
doğu alplerde paganizm
kelt politeizmi
yunan mitolojisi
roma mitolojisi
fin paganizmi
antik yakın doğu paganizmi
mezopotamya mitolojisi
kenan paganizmi
fenike mitolojisi
kartaca mitolojisi
hitit mitolojisi
nabat mitolojisi
mısır mitolojisi
arap mitolojisi
orta asya paganizmi
tengricilik
türk mitolojisi
neo-paganizm
wicca