eski türk inanışlarından biri.muhteşem felsefeleri vardır.mani dini ya da maniheizm 3. yüzyılda pers imparatorluğu içinde, mani (kuran kişi) tarafından kurulan ve kısa sürede hızla büyük bir coğrafyaya yayılan bir din. kutsal kitapları arzhang (arz-ın hanlığı)'dır.
mani dini en parlak dönemini 8. yüzyıla uygur devletinin milli dini olarak ilan edilmesi ile yaşamışdır. mani kelimesi eski türkçe "mengü" ve çağatay türkçesi'nde "tanrı" demektir. mani dini'nin dünyayı görüşünde tanrısal aydınlık ile karanlık iki rakip olarak karşı karşıya durur. bu ikisinin birbirleri ile mücadelesinde aydınlığın bir kısmı karanlığın içinde (dünyanın içinde) tutsak kalmışdır. herhangi bir canı söndürmek, hatta bir meyveyi dalından koparmak bile tanrısal maddeye zarar verip aydınlığın tutsaklığını dahada uzatır.işığın (aydınlığın) tutsaklığına ancak "seçilmişler" in yardımı ile son verilebilir. seçilmişler hiçbir canlıyı incitmezler ve asla cinsel ilişkide bulunmazlar. bu yüzden kendi başlarına geçimlerini sağlayamazlar ve "dinleyenler" onların ihtiyaçlarını temin ederler. seçilmişlerin sindiriminde ışık ile karanlığın birbirinden ayrıldığına, dua ve şarkı yardımı ile bu elde edilen ışığın tekrar tanrıya geri döndüğüne inanılır. ancak dinleyenler de günahlarını temizlemek için birçok inkarnasyonlardan geçmeleri gerekir. inanca göre dünyanın sonunda ışık ile karanlık ebediyen ayrılacaklardır
o güne dek bilinen tüm dinsel sistemlerin gerçek sentezi olduğu ileri sürülmüştür. manicilik aslında zerdüşt düalizmi, babilonya folkloru, buddhist ahlâk ilkeleri ve hıristiyan unsurların bir karışımından oluşmaktadır. bu bileşimde önde gelen anlayış iki ezelî ilkenin, iyi ve kötünün, çatışmasıdır. bu bakımdan din tarihi araştırmaları, maniciliği bir tür dinsel düalizm (ikicilik) olarak sınıflandırmışlardır. bu din hem doğu'ya, hem de batı'ya doğru olağanüstü bir hızla yayılmış; kuzey afrika, ispanya, fransa, kuzey italya ve balkanlar'da bin yıl süre ile dağınık ve süreksiz biçimde varlığını devam ettirmiştir. oysa, asıl gelişimini doğduğu topraklar olan mezopotamya, babilonya ve iran'da gerçekleştirmiş ve doğu'da etkisini x. yüz yıldan sonralara kadar sürdürdüğü türkistan, kuzey hindistan, batı çin ve tibet'e kadar yayılmayı başarmıştır.