çanakkale savaşı, i. dünya savaşı sırasında 1915-1916 yılları arasında gelibolu yarımadası'nda osmanlı imparatorluğu ile itilaf devletleri arasında yapılan deniz ve kara muharebeleridir. itilaf devletleri; osmanlı imparatorluğu'nun başkenti konumundaki istanbul'u alarak istanbul ve çanakkale boğazlarının kontrolünü ele geçirmek, rusya'yla güvenli bir tarımsal ve askeri ticaret yolu açmak, alman müttefiklerinden birini savaş dışı bırakarak ittifak devletlerini zayıflatmak amaçları ile ilk hedef olarak çanakkale boğazı'na girmişlerdir. ancak saldırıları başarısız olmuş ve geri çekilmek zorunda kalmışlardır. savaş sonucundan iki taraf da çok ağır kayıplar vermiştir.

osmanlı imparatorluğu, almanya'nın rusya'ya savaş ilan ettiğı 1 ağustos 1914'ün hemen ertesi günü, almanya ile bir ittifak antlaşması imzalamıştır. bu antlaşma, imparatorluk'un eninde sonunda almanya'nın ana gücü oluşturduğu ittifak devletleri safında fiilen savaşa gireceği anlamına gelmektedir. enver paşa, fiilen savaşa girmeyi, seferberliğin tamamlanmamış olması ve çanakkale boğazı savunmasının tamamlanmaması gibi gerekçelerle ertelemeye çalışmıştır. ancak almanya, bir an önce savaşa fiilen girilmesi için baskılarını sürdürmüştür. bu baskılar, akdeniz'de ingiliz donanması önünden çekilen goeben ve breslau savaş gemilerinin istanbul'a gelmesiyle bir oldu bittiye getirilmişti. daha sonra osmanlı donanması'na bağlı bir grup gemiyle karadeniz'e açılan bu gemiler 27 ekim 1914 tarihinde rus limanlarını bombalayınca rusya, osmanlı imparatorluğu'na savaş ilan etmiştir.

birleşik krallık donanma bakanı winston churchill, 1914 yılı eylül ayında çanakkale boğazı'nın donanmayla geçilerek istanbul'un işgalini öngören bir planı başbakan herbert asquith'e vermiştir. plan, çeşitli evrelerden geçerek uygulamaya kondu ve birleşik krallık ve fransa gemilerinden oluşan bir donanmanın boğaz'a geniş çaplı ilk saldırıları 1915 şubat ayında başlatıldı. en güçlü saldırı ise 18 mart 1915 günü uygulamaya konuldu. ancak birleşik donanma ağır kayıplara uğradı ve deniz harekatından vaz geçilmek zorunda kalındı.

deniz harekatıyla istanbul'a ulaşılamayacağı anlaşılınca bir kara harekatıyla çanakkale boğazı'ndaki osmanlı sahil topçu bataryalarını ele geçirmek planı gündeme getirilmiştir. bu plan çerçevesinde hazırlanan ingiliz ve fransız kuvvetleri 25 nisan 1915 şafağında gelibolu yarımadası'nın güneyinde beş noktada karaya çıkarılmıştır. ingiliz ve fransız çıkarma kuvvetleri her ne kadar seddülbahir ve arıburnu sahillerinde köprübaşları oluşturmayı başardılarsa da osmanlı kuvvetlerinin inatçı savunmaları ve zaman zaman giriştikleri karşı taarruzlar sonucunda gelibolu yarımadası'nı işgalde başarılı olamadılar. bunun üzerine sahildeki kuvvetler takviye edilmek için arıburnu'nun kuzeyinde suvla koyu'na 6 ağustos 1915 tarihinde yeni kuvvetlerle bir üçüncü çıkarma yapılmıştır. ancak 9 ağustos'ta kurmay albay mustafa kemal'in birinci anafartalar muharebesi olarak bilinen karşı taarruzunda ingiliz komutanlığı ihtiyat tümenini ateş hattına sürerek sahilde tutunmayı ancak başarabilmiştir. mustafa kemal ertesi gün kocaçimentepe – conk bayırı hattında yeni bir karşı taarruz gerçekleştirmişti, bu hattaki anzak birliklerini de geri atmıştır. ingiliz ve anzak kuvvetlerinin ikinci anafartalar muharebesi olarak bilinen genel taarruzları ise osmanlı savunmasını aşamamıştır. tüm bu gelişmelerin sonrasında ingiliz, anzak ve fransız kuvvetleri gelibolu yarımadasını 1915 yılı aralık ayı içinde tahliye etmiştir.

not: alıntıdır.